Wykorzystywanie seksualne dzieci

1. Definicje.

Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączenie dziecka w aktywność seksualną, której nie potrafi ono w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody lub do której nie dojrzało i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób. Z wykorzystaniem seksualnym, wg WHO, mamy do czynienia w sytuacji, gdy taka aktywność wystąpi pomiędzy dzieckiem a dorosłym lub innym dzieckiem, jeśli ze względu na różnice wieku bądź stopnia rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy.

W polskim prawie nie sformułowano definicji wykorzystywania seksualnego dzieci. Na to pojęcie składać się może wiele zachowań, odrębnie spenalizowanych w Kodeksie karnym. Brak prawnej definicji wykorzystywania seksualnego nie jest zaniedbaniem ustawodawcy. Wynika ze zróżnicowania form i kontekstów aktywności seksualnych z udziałem dziecka oraz umożliwia penalizację na nowo pojawiających się zachowań seksualnych, których ofiarami są małoletni.

Przestępstwa wpisujące się w pojęcie wykorzystywania seksualnego dziecka opisane zostały w rozdziale XXV Kodeksu karnego („Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”). Ustawodawca umieścił tam m.in. następujące przestępstwa:

• zgwałcenie (art. 197 § 1 k.k.), zgwałcenie małoletniego poniżej lat 15 (typ kwalifikowany zgwałcenia, art. 197 § 3 k.k.),
• nadużycie stosunku zależności (art. 199 k.k.),
• obcowanie z małoletnim poniżej lat 15 (art. 200 k.k.);
• uwodzenie dzieci przez Internet tzw. grooming (art. 200a k.k.),
• kazirodztwo (art. 201 k.k.),
• pornografia (art. 202 k.k.),
• sutenerstwo i stręczycielstwo (art. 203 i 204 k.k.).

2. Odpowiedzialność sprawcy wykorzystywania według prawa polskiego.

Jeżeli przestępstwa seksualnego dopuszcza się członek rodziny dziecka, poza odpowiedzialnością z tego tytułu, może ponieść odpowiedzialność także na gruncie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Odpowiedzialność karna z tytułu popełnionego przestępstwa i podjęcie działań wobec sprawcy przestępstwa przed sądem rodzinnym w takim wypadku nie wykluczają się, a wręcz uzupełniają. W przypadku przestępstw seksualnych na szkodę małoletniego, popełnionych np. przez jednego z rodziców, ingerencja we władzę rodzicielską (np. przez ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej) jest zazwyczaj uzasadniona i konieczna.

Odpowiedzialność karna za popełnienie przestępstw przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego nie kończy się na skazaniu sprawcy przez sąd karny i orzeczeniu kary (grzywny, ograniczenia wolności czy kary pozbawienia wolności). Sąd ma dodatkowo do dyspozycji inne środki karne, m.in.:

• zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
• zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi;
• obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Kolejną konsekwencją popełnienia przestępstwa seksualnego na szkodę małoletniego jest niepodleganie takiego skazania zatarciu, jeżeli za przestępstwo orzeczona była bezwarunkowa kara pozbawienia wolności, a pokrzywdzonym był małoletnim poniżej lat 15. Do końca życia sprawcy w Krajowym Rejestrze Karnym odnaleźć będzie można informację o skazaniu oraz wymierzonej i wykonanej karze.

Poza odpowiedzialnością karną sprawca może ponieść także odpowiedzialność służbową czy dyscyplinarną. Ustawa o pomocy społecznej, regulująca m.in. kwestię placówek opiekuńczo–wychowawczych, wprowadza surową konsekwencję popełnienia przestępstwa przez pracownika — zawieszenie w pełnieniu obowiązków służbowych na czas trwania postępowania i rozwiązanie stosunku pracy, w przypadku skazania za takie przestępstwo.

3. Skala problemu wykorzystywania seksualnego dzieci w Polsce.

Drażliwość problemu wykorzystywania seksualnego dzieci sprawia, że wiele przypadków wykorzystywania nie jest zgłaszanych, a o wielu z nich ofiary wykorzystywania nie mówią nikomu, nawet będąc już osobami dorosłymi. Ukryty charakter zjawiska jest głównym ograniczeniem możliwości jego pomiaru i odpowiedzi na pytanie o jego skalę i charakter. Badacze problemu stale doskonalą metody badawcze w celu uzyskania jak najpełniejszych danych. Trzeba pogodzić się jednak z tym, że zakres ujawniony nigdy nie pokryje się z realnym zakresem zjawiska.

Szacowanie skali problemu wykorzystywania seksualnego dzieci może być dokonywana w oparciu o różne dane. Generalnie, dwa rodzaje takich danych pozwalają na systematyczną ocenę skali i dynamiki zjawiska. Odmienna metodologia ich uzyskiwania każe jednak pamiętać o właściwej dla danej kategorii danych interpretacji oraz o ograniczeniach w generalizowaniu wyników.

4. Statystyki ujawnionych przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci.

W Polsce, mimo rosnącej liczby placówek pomagających krzywdzonym dzieciom, ciągle nie ma systemu instytucji, obejmujących zasięgiem cały kraj, oferujących pomoc we wszystkich formach krzywdzenia, według wspólnych standardów. Nie istnieją tym samym rejestry, które umożliwiłyby ocenę skali problemu krzywdzenia, w tym wykorzystywania seksualnego dzieci. Jedynymi danymi, które pozwalają na szacowanie trendu zjawiska są dane ze statystyk policyjnych i sądowych. Te jednak dotyczą jedynie tego niewiel- 150 kiego odsetka przypadków, w których podjęta została interwencja prawna. Relacja tych danych do realnej skali zjawiska zależy od wielu czynników, takich jak skuteczność instytucji wymiaru sprawiedliwości, czy też społeczne postawy wobec wykorzystywania seksualnego dzieci.

Liczba postępowań w zgłaszanych na policję przypadkach kontaktów seksualnych z małoletnimi do 15. r.ż. utrzymuje się w ostatniej dekadzie na względnie stałym poziomie blisko 2 tys. postępowań wszczętych rocznie.

Liczba postępowań w związku z prezentowaniem małoletnim poniżej 15. r.ż. treści pornograficznych oraz rozpowszechnianiem, produkcją lub posiadaniem treści pornograficznych z udziałem małoletnich dynamicznie rośnie w ciągu ostatnich lat. W 2009 r. wszczęto postępowania w 806 takich przypadkach.

Zdecydowana większość sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci to mężczyźni. Kobiety stanowią jedynie ok. 2% podejrzanych o kontakty seksualne z małoletnimi do 15. r.ż. i ok. 5% podejrzanych z art. 202 k.k. (rozpowszechnianie, produkcja, posiadanie pornografii dziecięcej).

Coraz więcej nieletnich (13–17 lat) popełniania przestępstwa o charakterze seksualnym. Jedna trzecia podejrzanych o wykorzystywanie seksualne dzieci do 15. r.ż. to nieletni, którzy nie ukończyli 16. r.ż. Statystyki policyjne pokazują, że w ostatniej dekadzie udział nieletnich wśród sprawców przestępstw seksualnych zwiększył się prawie dwukrotnie. W 2000 r. wśród sprawców wszystkich przestępstw seksualnych (m.in. pornografia dziecięca, gwałty) było 534 nieletnich. W 2009 r. było ich już 936, a w 2010 r. już ponad tysiąc. To oznacza, że co piąte przestępstwo o charakterze seksualnym popełniają nieletni.

5. Postawy społeczne wobec wykorzystywania seksualnego dzieci.

Blisko połowa Polaków uznaje, iż w ostatniej dekadzie rośnie skala problemu wykorzystywania seksualnego dzieci. Nie potwierdzają takiego trendu statystyki policyjne. Społeczne wyobrażenie o wzroście liczby wykorzystywanych seksualnie dzieci tłumaczy duża aktywność mediów na ten temat oraz wzrost społecznej świadomości występowania problemu i jego konsekwencji.

Opinia, że wykorzystywanie seksualne dzieci zdarza się coraz częściej dominuje również w innych krajach Europy Środkowo–Wschodniej, szczególnie tam, gdzie problem lub konkretne przypadki wykorzystania dzieci były w ostatnim czasie nagłaśniane medialnie. Uważa tak 57% Litwinów, 44% Bułgarów i 42% Łotyszy.

Kontakty seksualne osoby dorosłej z dzieckiem są powszechnie potępiane. Granica wieku, poniżej której czynności seksualne osoby dorosłej z dzieckiem powinny być karane, jest przez dużą część Polaków postrzegana bardziej restrykcyjnie, niż przewiduje to polski Kodeks karny. Najliczniejszą grupę (43%) stanowią respondenci uważający, że za wykorzystywanie seksualne powinno być uznawane także podejmowanie przez dorosłych czynności seksualnych z osobami mającymi mniej niż 18 lat. Jedna piąta badanych (20%) stawia tę granicę wiekową poniżej 16. r.ż., a co szósty (16%) — poniżej 15 lat.

Polacy jednomyślnie potępiają kontakty seksualne osoby dorosłej z dzieckiem. Znacznie bardziej restrykcyjnie niż przewiduje to polski Kodeks karny (15 lat) ustaliliby granicę wieku małoletnich, poniżej której czynności seksualne z nimi są karane. 43% badanych uznało, że powinno to być 18 lat, 20% — 16 lat, 16% — 15 lat. Jedynie co dziesiąty postuluje, by wiek ten był niższy niż stanowi polskie prawo (9% — 14 lat, 3% — 10 lat).

Rozstrzygając dylemat, czy dorosłych sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci powinno się karać czy leczyć, zdecydowana większość Polaków (77%) opowiada się za łączeniem kary i terapii. Co piaty (19%) postuluje wyłącznie karanie, a 3% uznaje, że sprawców powinno się przede wszystkim leczyć.

Polacy są zgodni, że sprawcy wykorzystywania seksualnego powinni być kontrolowani także po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności. Niemal jednomyślnie uznajemy, że takie osoby powinny mieć absolutny zakaz pracy z dziećmi i wyrażamy przyzwolenie na kontrolowanie miejsca pobytu i zachowania sprawców przez policję. Ponad dwie trzecie Polaków (68%) uznaje słuszność wprowadzenia rozwiązania polegającego na stworzeniu rejestru osób skazanych za wykorzystywanie seksualne dzieci, a także powszechnej dostępności do takiego rejestru. Jedna trzecia Polaków (31%) uważa, że sprawcy wykorzystywania seksualnego dzieci powinni być dożywotnio umieszczani w zakładzie zamkniętym.

Jako społeczeństwo jesteśmy jednomyślni, że podejmowanie kontaktów seksualnych z dzieckiem łamie ważne normy moralne i prawne. Zdecydowana większość Polaków (87%) uznaje, że osoby spoza rodziny powinny interweniować, gdy wiedzą, że dziecko jest wykorzystywane seksualnie przez kogoś z rodziny. 86% deklaruje, że sami podjęliby jakieś działania, mając takie informacje.

ŹRÓDŁO:

1. Internet
2. Młodzi częściej gwałcą, Rzeczpospolita z dnia 10.06.2011 r., http://archiwum.rp.pl/artykul/1055436_Mlodzi_czesciej_gwalca.html
3. Komeda Główna Policji, Policyjny System Statystyki Przestępczości „TEMIDA”.
4. Izdebski Z. (2004), Badanie dot. problematyki prostytucji dziecięcej realizowane na zlecenie MENiS przez PRO–ECPAT przy współpracy TNS OBOP i Komendy Głównej Policji.
5. luderska G., Sajkowska M. (2001), Problem krzywdzenia dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków. Raport z badań, OBOP/Fundacja Dzieci Niczyje.
6. Finkelhor D. (1994), Current Information on the Scope and Nature of Child Sexual Abuse, The Future of Children, vol. 4, nr 2.
7. Koło Naukowe Studentów Socjologii UJ (2008), Przemoc seksualna wobec dzieci na terenie Krakowa. Raport z badań, www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/22635
8. BOS (2004), Jak postępować wobec osób karanych za pedofilię? Komunikat z badań.
9. Sajkowska M. (2010), Wiktymizacja młodzieży. Doświadczenia młodych Polaków. Raport z badań, Fundacja Dzieci Niczyje.
10. IIBR (2010), Wychowanie do życia w rodzinie, Raport z badań. http://edukacja.gazeta.pl/edukacja/1,112291,9093306,Badania__Wychowanie_do_zycia_w_rodzinie_przedmiot.html
11. Fluderska G., Sajkowska M. (2001), Problem krzywdzenia dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków, Raport z badań, Fundacja Dzieci Niczyje.